Quando edere é excludere:

um estudo de caso do ‘Apuleio perdido’

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.34019/2318-3446.2025.v13.46216

Palabras clave:

Apuleio; fragmentos; Caspar von Barth; falsificações

Resumen

Em 1624, Caspar von Barth publicou em seus Adversaria (XV, 17) alguns ‘novos fragmentos’ de Apuleio, tanto em prosa como em verso, supostamente descobertos em um misterioso manuscrito em sua posse. Este trabalho mostra que o manuscrito de Barth deve ser identificado com um códice atualmente em Zwickau (Alemanha) e, assim, demonstra que, dos supostos ‘novos fragmentos’, aqueles em prosa são tralatícios, e os poéticos foram forjados pelo próprio Barth; como resultado, todos esses itens devem ser excluídos de futuras coleções de fragmentos de Apuleio.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Antonio Stramaglia, Università di Bari “Aldo Moro”

ANTONIO STRAMAGLIA é Professor Titular de Língua e Literatura Latina na Università di Bari, na Itália, desde 2017, tendo atuado como Professor Assistente e depois Associado na Universidade de Cassino desde 1993. De 1999 a 2020, coordenou um grupo de pesquisa internacional sobre “As Declamações Maiores de Pseudo-Quintiliano”, composto por acadêmicos de sete países europeus diferentes. A principal expressão desse projeto de pesquisa foi uma série internacional de edições anotadas das Declamações Maiores, publicadas pela Universidade de Cassino. Em 2021, ele também publicou uma edição crítica completa das Declamações Maiores para a Loeb Classical Library em três volumes. Uma nova edição de seus fragmentos das obras perdidas de Apuleio para a Oxford Classical Texts está sendo preparada. Desde 2022, coordena, em nome do Comitê de Estudos Clássicos da Accademia dei Lincei, o projeto de uma nova edição de Terêncio e seus comentadores da Antiguidade tardia para a National Edition of Greek and Latin Classics (estão planejados 5 volumes). É membro do comitê científico ou editor associado de muitas revistas acadêmicas, como: American Journal of Philology; FuturoClassico; Materiali e Discussioni per l'Analisi dei Testi Classici; Révue des Études Tardo-Antiques; Rhetorica: A Journal of the History of Rhetoric; Journal of Philology and Classical Education; Sign and Text: International Journal for Manuscripts and Text Transmission e Giornale italiano di filologia. Ele já recebeu financiamento de pesquisa de um sem número de instituições como: Loeb Classical Library Foundation, Fundação G. K. Delmas (Nova York), International Society for the History of Rhetoric, Sociedade Bibliográfica da América, Fundação Umberto Mastroianni, Universidade de Graz (Áustria), Instituto de Estudos Avançados de Princeton, entre outros. Desde 2020, ele é membro da Academia Europaea; desde 2024, da Academia Latinitati Fovendae

Charlene Martins Miotti, Universidade Federal de Juiz de Fora - UFJF

Professora associada de língua e literatura latinas na Universidade Federal de Juiz de Fora (MG), atuando desde 2014 no Programa de Pós-Graduação em Estudos Literários (linha de pesquisa em Criação Literária). Foi Editora-chefe da Classica - Revista Brasileira de Estudos Clássicos (2021-2024), Vice-presidente (biênio 2020-2021) e Tesoureira (biênio 2018-2019) da Sociedade Brasileira de Estudos Clássicos (SBEC). Atualmente, é coordenadora do curso de Bacharelado em Letras - Tradução. Graduada em Letras (2000-2003, licenciatura e bacharelado), mestre (2004-2006, bolsista Fapesp) e doutora (2006-2010, bolsista Capes) em Linguística (área de Estudos Clássicos) pela Universidade Estadual de Campinas, com estágio de doutoramento (2008-2009) na Università degli Studi di Siena (Unisi, Itália), sob supervisão do Prof. Simone Beta. Interesses de pesquisa convergem para os seguintes temas: intertextualidade e relações intergenéricas na literatura antiga, ensino de línguas e literaturas clássicas, retórica e performance oratória na Antiguidade (no momento, com ênfase nas Declamações Maiores atribuídas a Quintiliano). Para acesso aos textos integrais das publicações: https://www.researchgate.net/profile/Charlene_Martins_Miotti

Citas

BARTH, Caspar von. Opuscula varia. Nunc primum edita… Hanoviae: Typis Willierianis, 1612.

BARTH, Caspar von. Adversariorum commentariorum libri LX… Francofurti: Typis Wechelianis, 1624 (= Francofurti: Sumptibus Iohannes Pressii Bibliopolae, 1648).

BARTH, Caspar von. Publii Papinii Statii quae exstant… I-III. Cygneae: Ex officina Melchioris Göpneri, 1664 (no apêndice do vol. III: Indices, por Christian Daum, ibid. 1665).

BEAUJEU, Jean. Apulée. Opuscules philosophiques… et fragments. Paris: Les Belles Lettres, 1973.

BERLINCOURT, Valéry. Commenter la Thébaïde (16e–19e s.). Caspar von Barth et la tradition exégétique de Stace. Leiden – Boston: Brill, 2013.

BERLINCOURT, Valéry. Commenting on Claudian’s ‘Political Poems’, 1612/1650. In: ENENKEL, Karl A. E. (ed.). Transformations of the Classics via Early Modern Commentaries. Leiden – Boston: Brill, 2014. p. 125-150.

BRANCALEONE, Francesca. Citazioni ‘apuleiane’ nel Cornu copiae di Niccolò Perotti. Genova: Istituto Internazionale di Studi Piceni, 2000.

CAMERARIUS, Ioachim. Opuscula quaedam moralia, ad vitam tam publicam quam privatam recte instituendam utilissima. Francofurti: Apud haeredes Andreae Wecheli, 1583.

CARVER, Robert H. F. The Protean Ass. The Metamorphoses of Apuleius from Antiquity to the Renaissance. Oxford et al.: Oxford University Press, 2007.

CASTORINA, Emanuele. Apuleio poeta. Catania: Giannotta, 1950.

CLEMEN, Otto. Handschriften und Bücher aus dem Besitze Kaspar v. Barths in der Zwickauer Ratsschulbibliothek. Zentralblatt für Bibliothekswesen 38, p. 267-289, 1921.

CUGUSI, Paolo; SBLENDORIO CUGUSI, Maria Teresa. Studi sui carmi epigrafici. Carmina Latina Epigraphica Pannonica (CLEPann). Bologna: Pàtron, 2007.

DEUFERT, Marcus. Textgeschichte und Rezeption der plautinischen Komödien im Altertum. Berlin – New York: de Gruyter, 2002.

DÜNNHAUPT, Gerhard. Personalbibliographien zu den Drucken des Barock. I. Stuttgart: Hiersemann, 1990.

GAISSER, Julia Haig. The Fortunes of Apuleius and the Golden Ass. A Study in Transmission and Reception. Princeton – Oxford: Princeton University Press, 2008.

GRIGNASCHI, Massimo. Lo pseudo Walter Burley e il Liber de vita et moribus philosophorum. Medioevo 16, p. 131-190, 1990a.

GRIGNASCHI, Massimo. Corrigenda et addenda sulla questione dello ps. Burleo. Medioevo 16, p. 325-354, 1990b.

HARRISON, Stephen John. Apuleius. A Latin Sophist. Oxford et al.: Oxford University Press, 20042 (reimpr. corr. de 20001).

HEIDE, Martin. Secundus Taciturnus. Die arabischen, äthiopischen und syrischen Textzeugen einer didaktischen Novelle aus der römischen Kaiserzeit. Wiesbaden: Harrassowitz, 2014.

HILDEBRAND, Gustav Friedrich. L. Apuleii Opera omnia. I-II. Lipsiae: Sumtibus C. Cnoblochii, 1842.

HOFFMEISTER, Johannes. Kaspar von Barths Leben, Werke und sein Deutscher Phönix. Heidelberg: Winter, 1931.

HOFMANN, Johann Baptist; SZANTYR, Anton. Lateinische Syntax und Stilistik. München: Beck, 19722 (reimpr. corr. de 19651).

JANISZEWSKI, Paweł; STEBNICKA, Krystyna; SZABAT, Elżbieta. Prosopography of Greek Rhetors and Sophists of the Roman Empire. Oxford: Oxford University Press, 2015.

KNUST, Hermann. Gualteri Burlaei Liber de vita et moribus philosophorum mit einer altspanischen Übersetzung der Eskurialbibliothek. Tübingen: Litterarischer Verein in Stuttgart, 1886.

LÖFSTEDT, Leena. Les expressions du commandement et de la défense en latin et leur survie dans les langues romanes. Helsinki: Société Néophilologique, 1966.

MATTIACCI, Silvia. Apuleio ‘poeta novello’. In: TANDOI, Vincenzo (ed.). Disiecti membra poetae. Studi di poesia latina in frammenti, II. Foggia: Atlantica Editrice, 1985. p. 235-277.

MENNELLA, Giovanni. Messaggi nelle figlinae: un nuovo graffito ante cocturam dall’ager Taurinensis. Sylloge Epigraphica Barcinonensis 10, p. 309-318, 2012.

MOMMSEN, Theodor. Lateinisches Glossar des cod. Vat. 2730. Hermes 8, p. 67-74, 1874; reimpr. parcial atualizada em Id. Gesammelte Schriften. VII (Philologische Schriften), p. 515-516. Berlin: Weidmann, 1909.

MONDIN, Luca. Sui carmi latini epigrafici della Pannonia. Eikasmos 20, p. 450-460, 2009.

MÜLLER, Ed. Richard. Heinrich Loufenberg, eine litterar-historische Untersuchung. Berlin: Rehm, 1888.

OUDENDORP, Franz van; BOSSCHA, Johannes. Appuleii Opera omnia. II. Lugduni Batavorum: Luchtmans, 1823.

OVERWIEN, Oliver. Secundus the Silent Philosopher in the Ancient and Eastern Tradition. In: CUPANE, Carolina; KRÖNUNG, Bettina (eds.). Fictional Storytelling in the Medieval Eastern Mediterranean and Beyond. Leiden – Boston: Brill, 2016. p. 338-364.

PAPATHOMOPOULOS, Manolis. “Οἱ Γνῶμες τοῦ Σεκούνδου.” Dodone 5, p. 369-391, 1976; reimpr. em PAPATHOMOPOULOS, p. 92-114, 1990.

PAPATHOMOPOULOS, Manolis. Γνῶμες γιὰ τὸν Σεκοῦνδο. Dodone 9, p. 311-321, 1980; reimpr. em PAPATHOMOPOULOS, p. 115-125, 1990.

PAPATHOMOPOULOS, Manolis. Varia philologica et papyrologica. I. Jannina: Université de Jannina, 1990.

PERRY, Ben Edwin. Secundus the Silent Philosopher. Ithaca (N. Y.): The American Philological Association, 1964.

PINKSTER, Harm. The Oxford Latin Syntax. I. Oxford: Oxford University Press, 2015.

PRELOG, Jan. Die Handschriften und Drucke von Walter Burleys Liber de vita et moribus philosophorum. Codices manuscripti 9, p. 1-18, 1983.

REINESIUS, Thomas. Epistolae, ad Cl. V. Christianum Daumium… Accedunt alia Eiusdem, et ipsius Daumii Epistolae ad Reinesium… Hamburgi: Sumtibus Gothofredi Schultzen – Amsterodami: apud Joannem Janssonium a Waesberge – Jenae: Typis Joannis Nisl, 1670.

ROSS, Alan S. Daum’s Boys. Schools and the Republic of Letters in Early Modern Germany. Manchester: Manchester University Press, 2015.

SCARDINO, Carlo. Edition antiker landwirtschaftlicher Werke in arabischer Sprache. I (Prolegomena). Boston – Berlin: de Gruyter, 2015.

SCHIPKE, Renate. Die mittelalterlichen Handschriften der Ratsschulbibliothek Zwickau. Bestandsverzeichnis aus dem Zentralinventar mittelalterlicher Handschriften (ZIH). Berlin: Deutsche Staatsbibliothek, 1990.

SINGER, Samuel (ed.). Thesaurus proverbiorum Medii Aevi – Lexikon der Sprichwörter des romanisch-germanischen Mittelalters. II. Berlin – New York: de Gruyter, 1996.

STEBNICKA, Krystyna. Sekundos – milczący sofista?. In: WOLICKI Aleksande (ed.). TIMAI. Studia poświęcone profesorowi Włodzimierzowi Lengauerowi…, p. 117-133. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.

STEINMETZ, Peter. Untersuchungen zur römischen Literatur des zweiten Jahrhunderts nach Christi Geburt. Wiesbaden: Steiner, 1982.

STIGALL, John O. H. The De vita et moribus philosophorum of Walter Burley: an edition with introduction. Diss. University of Colorado (datilogr.), 1956.

TOSI, Renzo. Dizionario delle sentenze latine e greche. Milano: Rizzoli, 20172 (19911).

UCCIARDELLO, Giuseppe. New Light on P. Strasb. Gr. 1406–1409: An Early Witness of Secundus’ Sentences. In: DERDA, Tomasz; ŁAJTAR, Adam; URBANIK, Jakub (eds.; colab. Grzegorz Ochała; Andrzej Mirończuk). Proceedings of the 27th International Congress of Papyrology (Warsaw, 29 July – 3 August 2013), p. 251-277. Warsaw: University of Warsaw, 2016.

VIDMANOVÁ, Anežka. La formation de la seconde rédaction des Vite philosophorum et sa relation à l’œuvre originale. Medioevo 16, p. 253-272, 1990.

VOGEL, Manuel. Commentatio mortis. 2Kor 5,1-10 auf dem Hintergrund antiker ars moriendi. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2006.

WALTHER, Hans; SCHMIDT, Paul Gerhard (eds.). Proverbia sententiaeque Latinitatis medii ac recentioris aevi. Nova series – Lateinische Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters und der frühen Neuzeit in alphabetischer Anordnung. Neue Reihe. II, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1983.

WOLFF, Étienne. Les Adversaria de Caspar von Barth (1587-1658): histoire, dessein et influence de l’œuvre. Latomus 56, p. 40-53, 1997.

WOLFF, Étienne. Barth (Caspar von) (1587-1658). In: NATIVEL, Colette (ed.). Centuriae Latinae. Cent une figures humanistes de la Renaissance aux Lumières. II, p. 57-60. Genève: Droz, 2006.

Publicado

2025-12-22

Cómo citar

STRAMAGLIA, A.; MARTINS MIOTTI, C. Quando edere é excludere:: um estudo de caso do ‘Apuleio perdido’. Rónai – Revista de Estudos Clássicos e Tradutórios, [S. l.], v. 13, n. 1, p. 155–174, 2025. DOI: 10.34019/2318-3446.2025.v13.46216. Disponível em: https://periodicos.ufjf.br/index.php/ronai/article/view/46216. Acesso em: 23 dic. 2025.

Número

Sección

Dossiê: XXVII Semana de Estudos Clássicos da UFJF

Artículos más leídos del mismo autor/a