Modos absolutos e relativos de julgar em Xenofonte e Varrão – Elementos de uma gramática cultural comparada

Autores

DOI:

https://doi.org/10.34019/2318-3446.2023.v11.39192

Palavras-chave:

Xenofonte, Varrão, agricultura, estudos comparativos culturais, ética de trabalho

Resumo

Com base em um estudo detalhado de Varrão, De re rustica 1,23, e Xenofonte, Oeconomicus 16, o objetivo deste artigo é identificar alguns padrões típicos que poderiam ser úteis para uma análise comparada de certos modos de pensar de longue durée romanos em oposição aos gregos. Em foco estão especialmente os modos de julgar (neste caso, a qualidade de um terreno), que tendem a ser absolutos em Xenofonte e relativos em Varrão. Duma maneira comparável àquela que foi descrita pelo autor num trabalho anterior sobre Políbio e Lívio, manifestam-se diferenças estruturais específicas. Nos textos gregos, os juízos em geral se fazem num quadro predefinido teoricamente, enquanto que nos textos romanos os modos de pensar são mais flexíveis e mais abertos a desenvolvimentos imprevistos. Em termos linguísticos, isso se reflete nas maneiras de usar formas superlativas (nos textos gregos) e comparativas (nos romanos). Em termos de história social, estas diferenças podem ser interpretadas como indicadores de formas diversas da ética de trabalho.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

BRAUDEL, Fernand. La longue durée. Annales. Histoire et Sciences Sociales, Paris, v. 13, n. 4, p. 725-743, out./dez. 1958.

DANZIG, Gabriel. Why Socrates was not a Farmer: Xenophon's Oeconomicus as a philosophical dialogue. Greece and Rome, Cambridge, v. 50, n. 1, p. 57-76, abr. 2003.

DELEBECQUE, Édouard. Sur la date et l'objet de l'“Économique”. Revue des Études Grecques, Paris, v. 64, n. 299/301, p. 21-58, jan./jun. 1951.

DESCHAMPS, Luciana. De genere operis M. Terenti Varronis Reatini quod Res rusticae inscribitur. In: BLÄNSDORF, Jürgen (org.). Loquela vivida: Donum natalicium Nicolao Sallmann sexagesimum quintum agenti a fautoribus linguae Latinae vivae oblatum. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1999. p. 21-28.

DIEDERICH, Silke. Römische Agrarhandbücher zwischen Fachwissenschaft, Literatur und Ideologie. Berlin / New York: De Gruyter, 2007.

DIEDERICH, Silke. Humor, Witz und Ironie in Varros Dialog De re rustica. In: FÖLLINGER, Sabine; MÜLLER, Gernot Michael (org.), Der Dialog in der Antike. Formen und Funktionen einer literarischen Gattung zwischen Philosophie, Wissensvermittlung und dramatischer Inszenierung. Berlin / Boston: De Gruyter, 2013. p. 275-294.

DOODY, Aude. The Authority of Writing in Varro's De re rustica. In: KÖNIG, Jason; WOOLF, Greg (org.), Authority and Expertise in Ancient Scientific Culture. Cambridge: Cambridge University Press, 2017. p. 182-202.

DORION, Louis-André. Socrate oikonomikos. In: NARCY, Michel; TORDESILLAS, Alonso (org.). Xénophon et Socrate. Actes du Colloque d'Aix-en-Provence (6-9 novembre 2003). Paris: J. Vrin, 2008. p. 253-281.

FLACH, Dieter (ed.). Marcus Terentius Varro, Gespräche über die Landwirtschaft, Buch 1, herausgegeben, übersetzt und erläutert von Dieter Flach. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1996.

FLAIG, Egon. Politisierte Lebensführung und ästhetische Kultur. Eine semiotische Untersuchung am römischen Adel. Historische Anthropologie, Köln / Weimar / Wien, v. 1, p. 193-217, 1993.

FÖLLINGER, Sabine. Sokrates als Ökonom? Eine Analyse der didaktischen Gestaltung von Xenophons 'Oikonomikos'. Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft, Würzburg, v. 30, p. 5-23, 2006.

FÖLLINGER, Sabine; STOLL, Oliver. Die wirtschaftliche Effizienz von Ordnung und personalen Beziehungen. Ein neuer Blick auf Xenophons Oikonomikos. In: RUFFING, Kai; DROẞ-KRÜPE, Kerstin (org.), Emas quod necesse est, non quod opus est. Beiträge zur Wirtschafts-, Sozial-, Rezeptions- und Wissenschaftsgeschichte der Antike. Festschrift für Hans-Joachim Drexhage zum 70. Geburtstag. Wiesbaden: Harrassowitz, 2018. p. 143-158.

FRAZIER, Françoise. Quelques remarques autour de la «facilité de l'art agricole» dans l'Économique de Xénophon (XV-XX). Revue des Études Grecques, Paris, v. 110, n. 1, p. 218-230, jan./jun. 1997.

GOETZ, Georg (ed.). M. Terenti Varronis rerum rusticarum libri tres, post H. Keil iterum edidit Georgius Goetz. Leipzig: Teubner, 1912.

GRUEN, Erich S. Studies in Greek culture and Roman policy. Leiden: Brill, 1990.

HAẞ, Christian D. 'Geerdetes Denken' (Teil I). (Agri)Kultur als Formverfahren und Episteme bei Varro, De re rustica. In: Erdbeer, Robert Matthias; Kläger, Florian; Stierstorfer, Klaus (org.), Literarische Form. Theorien – Dynamiken – Kulturen. Beiträge zur literarischen Modellforschung. Heidelberg: Winter, 2018. p. 305-346.

HEINZE, Richard. Vom Geist des Römertums, ed. Erich Burck. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 3. ed., 1960.

HEISTERHAGEN, Reinhard. Die literarische Form der Rerum rusticarum libri Varros. Tese de Doutorado – Philosophische Fakultät der Philipps-Universität zu Marburg, Marburg, 1952.

HOBDEN, Fiona. Xenophon's Oeconomicus. In: FLOWER, Michael A. (org.), The Cambridge Companion to Xenophon. Cambridge: Cambridge University Press, 2017. p. 152-173.

HÖLKESKAMP, Karl-J. Reconstructing the Roman Republic. An Ancient Political Culture and Modern Research. Princeton: Princeton University Press, 2010.

JOHNSTONE, Steven. Virtuous Toil, Vicious Work: Xenophon on Aristocratic Style. Classical Philology, Chicago, v. 89, n. 3, p. 219-240, jul. 1994.

KRONENBERG, Leah. Allegories of Farming from Greece and Rome. Philosophical Satire in Xenophon, Varro, and Virgil. Cambridge: Cambridge University Press, 2009.

KURY, Mário da Gama (trad.). Políbios. História. Seleção, tradução, introdução e notas de Mário da Gama Kury. 2. ed. Brasília: Editora Universidade de Brasília, 1996.

MARCHANT, Edgar Cardew (ed.). Xenophontis opera omnia, recognovit brevique adnotatione critica instruxit E.C. Marchant, tomus II, editio altera. Oxford: Oxford University Press, 1921.

NATALI, Carlo. Socrate dans l'Économique de Xénophon. In: ROMEYER DHERBEY, Gilbert; GOURINAT, Jean-Baptiste (org.), Socrate et les Socratiques. Paris: J. Vrin, 2001. p. 263-288.

NELSESTUEN, Grant A. Polishing Scrofa's agronomical eloquentia: representation and revision in Varro's De re rustica. Phoenix, Toronto, v. 65, n. 3-4, p. 315-351, outono/inverno 2011.

NELSESTUEN, Grant A. Varro the Agronomist. Columbus: The Ohio State University Press, 2015.

PLÁCIDO, Domingo. L'historicité du personnage de Socrate dans l'Économique de Xénophon. In: NARCY, Michel; TORDESILLAS, Alonso (org.). Xénophon et Socrate. Actes du Colloque d'Aix-en-Provence (6-9 novembre 2003). Paris: J. Vrin, 2008. p. 235-251.

POMEROY, Sarah B. Xenophon, Oeconomicus. A Social and Historical Commentary. Oxford: Clarendon Press, 1994.

PRADO, Anna Lia Amaral de Almeida (trad.). Xenofonte, Econômico. Tradução do grego e introdução. São Paulo: Martins Fontes, 1999.

RUMPF, Lorenz. Scipio und Hannibal vor Zama. Beobachtungen zur Struktur historischer Urteile und Vergleiche bei Livius und Polybios. Hermes, Stuttgart, v. 134, p. 159-180, 2006.

SKYDSGAARD, Jens Erik. Varro the Scholar. Studies in the First Book of Varro's De re rustica. København: Einar Munksgaard, 1968.

STRAUSS, Leo. Xenophon's Socratic Discourse. An Interpretation of the Oeconomicus, Ithaca / London: Cornell University Press, 1970.

TREVIZAM, Matheus (trad.). Varrão, Das coisas do campo. Tradução, introdução e notas. Campinas: Editora da Unicamp, 2012.

VERNANT, Jean-Pierre. Mythe et pensée chez les Grecs. Études de psychologie historique, nouvelle édition revue et augmentée. Paris: Éditions La Découverte, 1988.

WEDECK, Harry E. Humour in Varro and Other Essays. Oxford: Basil Blackwell, 1929.

Downloads

Publicado

2023-10-22

Como Citar

RUMPF, L. Modos absolutos e relativos de julgar em Xenofonte e Varrão – Elementos de uma gramática cultural comparada . Rónai – Revista de Estudos Clássicos e Tradutórios, [S. l.], v. 11, n. 1, p. 3–22, 2023. DOI: 10.34019/2318-3446.2023.v11.39192. Disponível em: https://periodicos.ufjf.br/index.php/ronai/article/view/39192. Acesso em: 9 maio. 2024.

Edição

Seção

Artigos